مطالبات مشکوک الوصول؛ شناسایی، وصول هزینه و ثبت حسابداری

مطالبات مشکوک الوصول یا مطالبات م م. از جمله دغدغه ­ها و مسائل مبهم مدیران و حسابداران است. در پایان سال مالی باید صورت مالی تهیه شود و تکلیف وصول برخی از مطالبات مشخص نیست. ضرر و زیان ناشی از این مطالبات که ممکن است سوخت شوند هم کم نیست. حتماً در مورد مطالبات مشکوک الوصول سؤالات ابهامات زیادی دارید.

کدام یک از این­ موارد پرسش شماست:

• چطور مطالبات مشکوک الوصول را شناسایی کنیم؟
• ذخیره و هزینه مطالبات مشکوک الوصول چیست و چطور محاسبه می­شود؟
• وصول حساب­های مشکوک الوصول به چه صورتی است؟
• مالیات شامل این مطالبات می­شود یا خیر؟ قانون در این مورد چه نظری دارد؟
• ذخیره مطالبات مشکوک الوصول دارایی است یا بدهی؟
• نکات مهم و طلایی حساب­های مشکوک الوصول

مطالبات مشکوک الوصول چیست و چگونه ایجاد می شوند؟

معمولاً به این علت­ها در وصول حساب­های دریافتنی شک و ابهام ایجاد می­شود:

• ورشکستگی
• کلاهبرداری
• تقلب در معامله
• اعسار طرف حساب

این‌گونه حساب­ها به‌عنوان حساب­ها یا مطالبات مشکوک الوصول شناخته می­شوند.

تنها زمانِ شناسایی مطالبات مشکوک الوصول، پایان هر دوره مالی است. بعد از این که حساب­های مالی را بررسی کردید، باید حساب­های موقت را ببندید و حساب دائمی را به دوره بعد منتقل کنید. بعد از این است که مطالبات مشکوک الوصول باید شناسایی شوند.

برای شناسایی این گونه مطالبات و مقدار درصد وصول شدن یا نشدن آن­ها، از چند روش استفاده می‌کنند. اگر قابل وصول بودن تمام یا بخشی از مطالبات مشخص نباشد، معادل آن را اندوخته یا ذخیره مطالبات مشکوک الوصول و در ردیف بستانکار می­شناسند. از آنجا که احتمال وصول مطالبات هم ضعیف است، در جهت وضع هزینه ­های دوره مالی، معادل همان مطالبات را جزو هزینه مطالبات مشکوک الوصول و در ردیف بدهکار قرار می­دهند.

نحوه شناسایی مطالبات مشکوک الوصول و ثبت آن­ها

با چند روش، به سرعت می­توانید مطالبات مشکوک الوصول، ذخیره و هزینه آن­ها را شناسایی کنید:

1. نسبت یا درصدی از حساب دریافتی یا مانده بدهکاران: با توجه به تجارب سال­های گذشته، شرکت می­داند که درصدی از مطالبات بدهکاران در پایان سال قابل وصول نیست. بر این اساس، درصدی از حساب­های دریافتنی به عنوان ذخیره و هزینه مطالبات مشکوک الوصول شناخته می‌شوند. در این روش، مانده حساب­های دریافتنی در دوره­ های پیشین را بدست آورید. مطالبات مشکوک الوصول را از این مانده ­ها شناسایی کنید و در دفتر ثبت کنید.
2. تجزیه سنی حساب دریافتنی یا تعیین مدت بدهی در جداول زمانی: حساب­های دریافتنی را طبق تاریخ سررسید در یک جدول قرار دهید. بر اساس تجربه سال­های قبل، درصد وصول هر کدام از مطالبات را مشخص کنید. حساب مشکوک الوصول در این لیست همان مطالباتی است که با درصدی کم، زمان کمی از سررسیدشان گذشته و یا مانده است. در مرحله بعد، مطالباتی که از زمان سررسیدشان خیلی گذشته است، با درصد بیشتر مطالبات مشکوک الوصول بشناسید.

مثلاً: درصد مطالبات مشکوک الوصول را بر اساس سررسید به این صورت مشخص کنید:

• سررسید یک تا سی روز گذشته: 10 درصد
• سرسید 31 تا 60 روز گذشته: 15 درصد
• سررسید 61 تا 90 روز گذشته: 20 درصد
• سررسید بیشتر از 90 روز گذشته: 25 درصد

فرمول محاسبه درصدی از حساب دریافتنی

مانده پایان دوره + فروش نسیه – مطالبات وصول شده * درصد مطالبات مشکوک الوصول = ثبت مبلغ بدست آمده در دفاتر به این صورت: هزینه مشکوک الوصول در قسمت بدهکار و ذخیره مشکوک الوصول در قسمت بستانکار (هر دو معادل همان مبلغ بدست آمده)

فرمول محاسبه تجزیه سنی حساب دریافتنی

مطالبات از هر طرف حساب * درصد سررسید = n /  n1 / n2

تمامی مطالبات از هر بدهکار را جمع بزنید:

n +  n1 = n2+ x  می­شود مجموع مطالبات مشکوک الوصول که در دفتر در قسمت هزینه مشکوک الوصول و ذخیره مشکوک الوصول ثبت می­کنید.

انجام دستی این روش برای شرکت­هایی که تعداد زیادی مشتری ندارند، مناسب­تر است.اگر در نرم افزار حسابداری سپیدار سیستم پرداختی و واریزی را ثبت می­کنید، به راحتی می­توانید از این شیوه استفاده کنید.

• درصدی از فروش نسیه: حساب فروش نسیه دوره­های پیش را بررسی کنید. از مانده آن­ها، حساب­های مشکوک الوصول را بیرون بکشید و در دفتر ثبت کنید.

فرمول محاسبه درصدی از فروش نسیه

ابتدا فروش نقد و فروش نسیه را محاسبه کنید و در پایان آن را خالص کنید.

محاسبه فروش نقد: درصد فروش نقد * کل فروش نسیه = n

محاسبه فروش نسیه: کل فروش نسیه – n = x

خالص کردن فروش نسیه: X – تخفیفات نقدی فروش نسیه = y * درصد مطالبات م.م.= z

• بررسی موردی کلیه اقلام: در شرکت یا موسسه ­ای که تعداد حساب­ها و معامله­ها کم است، از این روش استفاده می­کنند. هر یک از حساب­های دریافتنی را بررسی کنید. مواردی که احتمال وصول یا عدم وصول آن­ها مشکوک است، بیرون بکشید. درصد احتمال وصول هر کدام را مشخص کنید و در هم ضرب کنید. هر حساب مشکوک الوصول را بعد از شناسایی در دفتر ثبت کنید.

فرمول محاسبه بررسی موردی

مطالبات از هر طرف حساب * درصد مطالبات مشکوک الوصول = n / n1 / n2

n + n1 + n2  = X یا کل مطالبات شرکت که باید در دفاتر، در بخش هزینه مطالبات مشکوک الوصول و ذخیره مطالبات مشکوک الوصول ثبت کنید.

هزینه مطالبات مشکوک الوصول چیست؟

زمانی که در پایان دوره مالی، تک تک حساب­ها بررسی شود و حساب­های مشکوک الوصول شناسایی شود، هزینه مطالبات مشکوک الوصول هم محاسبه می­شود. این هزینه ­ها در دفاتر به عنوان بدهکار باید ثبت شوند. احتمال دارد هزینه مطالبات مشکوک الوصول وصول شده و یا سوخت شود. می­توانید آن را به ذخیره مطالبات مشکوک الوصول دوره بعد منتقل کنید.

پس به طور خلاصه، هزینه مطالبات مشکوک الوصول یک حساب سود و زیانی موقت است که در پایان دوره مالی که بر طبق اصل تطابق باید به حساب دائمی منتقل شود یا بسته شود.

وصول مطالبات مشکوک الوصول چگونه مشخص می­شود؟

وصول مطالبات مشکوک الوصول به دلیل اتفاقاتی که ذکر کردیم، مبهم و نامشخص است. حساب­هایی که قابل وصول نیستند و آن­هایی که احتمال دارد وصول شوند، مشخص کنید. احتمال دارد بعد از سررسید، وصول مطالبات انجام شود. در این زمان، مطالبات وصول شده را از حساب ذخیره خارج کنید و از حساب دریافتنی کم کنید. به این ترتیب، مطالبات مشکوک الوصول، قابل وصول یا لاوصول می­شوند.

مالیات حساب‌های مشکوک الوصول

در بند یازده ماده 148 قانون مالیات مستقیم، این دسته از مطالبات، تحت شرایطی، از جمله هزینه ­های قابل قبول مالیاتی هستند. به بیان دقیق­تر، با داشتن شروط زیر است که در ردیف حسابداری قرار می‌گیرند:

1. ضروری است مطالبات مشکوک الوصول در خصوص فعالیت­های شرکت باشد.
2. برای وصول نشدن آن­ها، احتمالی قوی در نظر داشته باشید.
3. برای مشخص شدن وضعیت وصول یا عدم وصول آن­ها لازم است در دفتر ثبت شده باشند.
4. مقدار ذخیره مطالبات مشکوک الوصول هر مشتری به صورت جداگانه معین شده باشد.
5. اسناد و مدارک آن­ها کاملاً موجود باشد.

مالیات ذخیره مطالبات مشکوک الوصول

چند مورد از بند 11 ماده 148، در مورد مالیات ذخیره مطالبات مشکوک الوصول است. پذیرش این ذخیره مشروط به رعایت این قوانین است:

1. برای هر کدام از صاحبان حساب که ممکن است بدهی­شان لاوصول شود، مقدار ذخیره حساب مشکوک الوصول جداگانه معین شود.
2. برای مشخص شدن حساب لاوصول یا قابل وصول، ضروری است ذخیره حساب مشکوک الوصول در دفاتر شرکت یا موسسه ثبت شده باشد.

ذخیره مطالبات مشکوک الوصول دارایی است یا بدهی؟

زمانی که به وصول شدن مطالبات شک می­کنیم، حساب ذخیره مطالبات مشکوک الوصول را بستانکار می‌کنیم. به بیان دیگر، ذخیره مطالبات مشکوک الوصول حاوی مانده بستانکار است. این حساب‌ها باید زیر لیست حساب­های دریافتنی در دارایی­ های جاری به صورت کاهنده قرار بگیرد. زمانی که از سوخت شدن و غیر قابل برگشت بودن حساب مطمئن شدید، ذخیره مطالبات مشکوک الوصول بدهکار می­شوند.

نکات مهم حساب‌های مشکوک الوصول

در مورد حساب­های مشکوک الوصول به این نکات توجه کنید:

• حساب­ها و مطالباتی که در وصول آن­ها شک و ابهام وجود دارد، مطالبات مشکوک الوصول می‌خوانند. وضعیت وصول مطالبات مشکوک الوصول بعد از مدتی مشخص می­شود: یا قابل وصول هستند یا لاوصول. می­توان بر اساس تجربه دوره ­های مالی قبل، درصد وصول آن­ها را مشخص کرد.
• در زمان شناسایی مطالبات مشکوک الوصول ذخیره مطالبات و هزینه آن­ها را هم تعیین کنید.
• به 4 روش، مطالبات مشکوک الوصول را محاسبه و شناسایی می­کنند. فرمول محاسبه هر کدام را با استفاده از درصدهای وصول، در ابتدای مقاله ذکر کردیم.
• ذخیره مطالبات مشکوک الوصول را از حساب­های دریافتنی شناسایی می­کنند. روش­های درصدی، تجزیه سنی و فروش نسیه را برای محاسبه این مطالبات به کار می­برند. برای محاسبه دقیق آن، لازم است در تمامی حساب­ها اصل تطابق رعایت شده باشد.
• حسابدار موظف است در پایان دوره مالی، بعد از شناسایی تمامی حساب­های مشکوک الوصول، هزینه آن­ها را محاسبه کند و در دفاتر به ثبت برساند.
• مالیات مطالبات مشکوک الوصول و ذخیره آن­ها، طبق بند 11 ماده 148 قانون مالیات مستقیم، تحت شرایط ذکر شده در بالا پذیرفته می­شود.
• ذخیره مطالبات مشکوک الوصول در شرایط مختلف می­تواند بدهی و یا دارایی باشد.

سئوالات متداول

• ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول دارایی است یا بدهی؟

زمانی که به وصول شدن مطالبات شک می­کنیم، حساب ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول را بستانکار می‌کنیم. به بیان دیگر، ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول حاوی مانده بستانکار است.

• نحوه شناسایی مطالبات مشکوک‌الوصول و ثبت آن‌ها به چه شکلی است؟

با چند روش، به سرعت می‌توانید مطالبات مشکوک‌الوصول، ذخیره و هزینه آن‌ها را شناسایی کنید که در این مقاله به طر کامل توضیح داده شده است.

• شناسایی مطالبات مشکوک‌الوصول به چه صورتی انجام می‌شود؟

معمولاً به این علت‌ها در وصول حساب‌های دریافتنی شک و ابهام ایجاد می‌شود: ورشکستگی، کلاهبرداری، تقلب در معامله و اعسار طرف حساب