معادله حسابداری یکی از این واژگان کلیدی در حسابداری است که اساس همه مفاهیم و اصول حسابداری است. در این مقاله از سری مقالات آموزش حسابداری سپیدار سیستم تلاش می‌کنیم شما را با مفهوم، عناصر و کاربرد معادله حسابداری آشنا کنیم.
مفهوم و اجزای معادله حسابداری
معادله حسابداری (Accounting Equation) که نام دیگر آن معادله ترازنامه یا معادله اساسی حسابداری است، پایه همه معادلات حسابداری است و توسط اطلاعات موجود در ترازنامه سازمان پشتیبانی می‌شود. این معادله تضمین می‌کند که ترازنامه متعادل باقی بماند، به این معنی که هر ورودی در سمتی از معادله، ورودی دیگری در سمت دیگر معادله نیز دارد.
برای تبیین فرمول معادله ابتدا نیاز است با مفهوم دارایی آشنا شویم. در حسابداری به انواع منابع اقتصادی که در مالکیت یک شرکت است دارایی گفته می‌شود. این دارایی‌ها ممکن است مشهود باشند (مانند وجه نقد، کالا، زمین و املاک و ماشین‌آلات) و یا نامشهود باشند (مانند مطالبات، سرقفلی و حق‌الامتیاز). هر آن‌چه در مالکیت یک سازمان است از منبعی تأمین شده است.
این منبع یا سرمایه صاحبان و سهامداران سازمان است (که سرمایه نامیده می‌شوند) و یا وام و اعتبار از اشخاص و شرکت‌های دیگر (که بدهی نامیده می‌شوند و در واقع تعهدات یک سازمان هستند). معادله حسابداری رابطه مستقیمی را بین میزان دارایی‌ها و منابع تأمین آن‌ها بیان می‌کند. در حقیقت دارایی‌ها (Assets)، بدهی‌ها (Liabilities) و سرمایه‌ها (Capitals) عناصر معادله حسابداری هستند و رابطه‌ای که بین آن‌ها برقرار است به شرح زیر است:
دارایی = سرمایه + بدهی
همان‌گونه که مشخص است این معادله بیان می‌کند که دارایی هر شرکت برابر با مجموع بدهی‌ها و سرمایه‌های آن شرکت است. حسابداران در هر مقطع زمانی گزارشی از برقراری این معادله برای مدیران شرکت ارسال می‌کنند. این گزارش که در آن وضعیت مالی شرکت در یک تاریخ مشخص نمایش داده می‌شود همان ترازنامه است. اهمیت معادله حسابداری در گزارشات مالی و تهیه ترازنامه سازمان مشخص می‌شود. توازن و برابری ظرفیت بدهکار و بستانکار نتیجه استفاده از معادله حسابداری خواهد بود.
شکل دیگر معادله حسابداری
معادله حسابداری را می‌توان به شکل دیگری نیز تنظیم کرد:
سرمایه = دارایی – بدهی
در این شکل از معادله، رابطه بین سرمایه و بدهی مشخص‌تر و ملموس‌تر است. چرا که سرمایه به طور معمول پس از کسر بدهی‌ها از دارایی‌ها محاسبه می‌شود و طلبکاران اولین مطالبه از دارایی شرکت را دارند. مثلاً اگر شرکتی ورشکست شود پس از فروش دارایی‌ها ابتدا بدهی‌ها تسویه می‌شوند و پس از آن سرمایه سهامداران بازیابی می‌شود.
نکته مهم این است که هزینه و درآمد در معادله حسابداری وارد نمی‌شوند و صرفاً برای تعیین سود و زیان صاحبان سهام مورد استفاده قرار می‌گیرند.
تأثیر رویدادهای مالی بر معادله حسابداری
رویدادهای مالی می‌توانند روی معادله حسابداری تأثیر بگذارند. اما سؤال این است که رویداد مالی چیست؟ رویدادهایی که در یک کسب‌وکار رخ می‌دهند ممکن است مالی باشند یا نباشند. فعالیت‌هایی که حداقل بر یکی از عناصر سه‌گانه معادله حسابداری تأثیر بگذارند رویداد مالی یا معامله تجاری نامیده می‌شوند. هر رویدادی که در سازمان رخ می‌دهد باید به طور جداگانه تجزیه و تحلیل شود و اگر بر معادله حسابداری مؤثر باشد توسط سازمان ثبت شود.
هر رویداد مالی می‌تواند بر دو سمت معادله حسابداری اثر داشته باشد، به این صورت که مثلاً اگر در یک دارایی افزایش به‌وجود بیاید، باید در کنارش یا یک دارایی دیگر کاهش یافته باشد، یا یک بدهی به‌وجود آمده باشد و یا سرمایه زیاد شده باشد. حالتی نیز وجود دارد که رویداد مالی روی یک سمت معادله اثر می‌گذارد و در این حالت مثلاً اگر چکی از مشتری بدهکار دریافت شود حساب اسناد دریافتنی در یک سمت معادله افزایش می‌یابد و در همان سمت از معادله حساب‌های دریافتنی کاهش پیدا می‌کنند. به هر صورت پس از انجام هر رویداد مالی، دو طرف معادله حسابداری همچنان باید با هم برابر باشند.
محدودیت معادله حسابداری
با استفاده از معادله حسابداری ترازنامه همیشه متعادل می‌شود، ولی محدودیت معادله حسابداری آن‌جاست که نمی‌تواند معیاری برای عملکرد خوب یا بد سازمان ارائه دهد. برای تشخیص بهینه بودن عملکرد سازمان مدیران و سرمایه‌گذاران می‌بایست اعداد و ارقام را تجزیه و تحلیل کنند و تصمیم درستی در مورد بازدهی خوب یا بد سازمان و مقدار کافی یا ناکافی سرمایه برای سودهی بیشتر در بلندمدت اتخاذ کنند. در ضمن با وجود این‌که معادله حسابداری به ثبت دقیق معاملات و رویدادهای مالی کمک می‌کند، ولی حتی درصورت متعادل بودن تضمینی برای حذف اشتباهات و تقلب‌ها در آن وجود ندارد.
معادله حسابداری چه کاربردی دارد؟
از آن‌جا که معادله حسابداری رابطه بین سه عنصر اصلی ترازنامه را نشان می‌دهد و صحت آن در هر لحظه از دوره مالی قابل سنجش است، گزارشات مالی و حسابداری بر اساس این معادله تهیه می‌شوند. ترازنامه در سیستم مالی سازمان‌ها نقش اصلی را ایفا می‌کند. این گزارش مالی وضعیت دارایی و تعهدات سازمان را مشخص می‌کند. هم‌چنین مشخص می‌کند که آیا سازمان قادر خواهد بود به تعهدات خود عمل کند یا خیر. اقلام سرمایه و بهدی نیز به طور دقیق و جزء به جزء در ترازنامه بیان می‌شود. بدون استفاده از معادله حسابداری ایجاد گزارشات مالی با مشکل مواجه می‌شود و در اکثر موارد میسر نیست.
سخن پایانی
اولین و اصلی‌ترین سرفصل آموزشی حسابداری معادله حسابداری است. اگر می‌خواهید به حسابداری خبره و حرفه‌ای تبدیل شوید ابتدا باید با مبحث بدهکار و بستانکار و مفهوم و کاربرد معادله حسابداری در تهیه ترازنامه آشنایی کامل داشته باشید.
در این مقاله تلاش کردیم شما را با مفهوم، عناصر، محدودیت‌ها و کاربرد معادله حسابداری آشنا کنیم. معادله حسابداری نه تنها در حسابداری، بلکه در زندگی شخصی نیز کاربرد دارد. چرا که همیشه همه چیز به سمت متعادل شدن می‌رود. در زندگی شخصی نیز باید رابطه صحیحی در همه امور، خصوصاً امور مالی، رعایت شود تا بتوان از شکست جلوگیری کرد. بنابراین حتی اگر به دنبال حرفه حسابداری نیستید نیز آموختن مفهوم معادله حسابداری به درد شما خواهد خورد.
سؤالات متداول
- در حسابداری دارایی به چه چیزی گفته می‌شود؟
در حسابداری به انواع منابع اقتصادی که در مالکیت یک شرکت است دارایی گفته می‌شود. این دارایی‌ها ممکن است مشهود باشند (مانند وجه نقد، کالا، زمین و املاک و ماشین‌آلات) و یا نامشهود باشند (مانند مطالبات، سرقفلی و حق‌الامتیاز).
- ترازنامه چیست؟
حسابداران در هر مقطع زمانی گزارشی از برقراری معادله حسابداری برای مدیران شرکت ارسال می‌کنند. این گزارش که در آن وضعیت مالی شرکت در یک تاریخ مشخص نمایش داده می‌شود ترازنامه نامیده می‌شود.
- عناصر معادله حسابداری چه چیزهایی هستند؟
معادله حسابداری رابطه مستقیمی را بین میزان دارایی‌ها و منابع تأمین آن‌ها بیان می‌کند. در حقیقت دارایی‌ها (Assets)، بدهی‌ها (Liabilities) و سرمایه‌ها (Capitals) عناصر معادله حسابداری هستند.
- رویداد مالی به چه فعالیتی گفته می‌شود؟
رویدادهایی که در یک کسب‌وکار رخ می‌دهند ممکن است مالی باشند یا نباشند. فعالیت‌هایی که حداقل بر یکی از عناصر سه‌گانه معادله حسابداری تأثیر بگذارند رویداد مالی یا معامله تجاری نامیده می‌شوند.
