حسابداری دوبل یا حسابداری دو طرفه به سیستمی از حسابداری اطلاق می‌شود که برای هر ورود یک آیتم به یک حساب، باید یک ورودی متناظر و مخالف در حساب دیگری وجود داشته باشد که منجر به یک ورودی بدهکار در یک یا چند حساب و یک ورودی اعتباری متناظر در یک یا چند حساب می‌شود. با ما همراه باشید تا در این سری از مقالات آموزش حسابداری نگاهی عمیق‌تر به حسابداری دوبل، کاربردها و مزایای آن داشته باشیم.
تاریخچه حسابداری دوبل
حسابداری دوبل حداقل برای صدها سال مورداستفاده قرار گرفته است. حسابداری برای قرن‌ها به دلیل لزوم ثبت معاملات بین طرفین، نقش اساسی در تجارت و در نتیجه، در جامعه ایفا کرده است. آغاز و توسعه اولیه حسابداری را می‌توان به تمدن‌های باستانی در بین‌النهرین ردیابی کرد و ارتباط نزدیکی با توسعه نوشتن، شمارش و پول دارد. مفهوم حسابداری دوبل می‌تواند به تمدن رومیان و اوایل قرون‌وسطی خاورمیانه بازگردد، جایی که می‌توان نسخه‌های ساده شده این روش را یافت. سیستم مدرن حسابداری دوبل را می‌توان به قرن ۱۳ و ۱۴ نسبت داد، زمانی که بازرگانان ایتالیایی شروع به استفاده گسترده از این سیستم کردند. اولین مستند شناخته شده سیستم دوبل اولین‌بار در سال ۱۴۹۴ توسط لوکا پاچیولی ثبت شد که امروزه به دلیل کتابی که در آن سال منتشر کرد و مفاهیم روش حسابداری دوبل را به طور گسترده منتشر کرد، به‌عنوان “پدر حسابداری” شناخته می‌شود.
حسابداری دوبل یا دو طرفه چیست؟
حسابداری دوبل بیان می‌کند که هر تراکنش مالی حداقل در دو حساب مختلف دارای اثرات برابر و متضاد است. حسابداری دوطرفه تضمین می‌کند که برای هر ورود به یک حساب، باید یک ورودی متناظر و مخالف در حساب دیگری وجود داشته باشد که منجر به یک ورودی بدهکار در یک یا چند حساب و یک ورودی اعتباری متناظر در یک یا چند حساب می‌شود. هدف اصلی سیستم حسابداری دوطرفه این است که اطمینان حاصل شود که حساب‌های شرکت متعادل می‌مانند و می‌توان از آن برای نشان‌دادن تصویری دقیق از وضعیت مالی فعلی شرکت استفاده کرد. از مهم‌ترین ویژگی‌های حسابداری دوبل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
| دو طرفه بودن | همانطور که از نام آن مشخص است، دو طرف درگیر هستند، یکی گیرنده و دیگری ارائه‌دهنده؛ بنابراین طرف دریافت‌کننده بدهکار و طرف دیگر بستانکار می‌شود. به‌عنوان‌مثال، A کالاها را از B خریداری می‌کند، جایی که A یک طرف گیرنده است، و B یک طرف ارائه‌دهنده است. |
| اثر برابر | هر معامله باید اثر مالی یکسانی داشته باشد. مبلغ بدهکار باید برابر با مبلغ اعتبار باشد. |
| شخص حقوقی مجزا | این سیستم حسابداری معامله را جدا از صاحبانش ثبت می‌کند. |
| بدهی و اعتبار | برای ثبت هر تراکنش دو جنبه وجود دارد، جنبه بدهکاری و جنبه اعتباری. |
حسابداری دوبل چه مزایایی دارد؟
- مدرن و علمی: حسابداری دوبل یک سیستم علمی و سیستماتیک ثبت و نگهداری دفاتر حسابداری است. قوانین و اصولی وجود دارد که باید به‌دقت رعایت شوند. این ویژگی‌ها سبب شده تا این سیستم، کارآمد و علمی باشد.
- سیستم کامل حسابداری: این شکل از حسابداری هر دو جنبه از یک معامله را ثبت می‌کند. ازاین‌رو، این یک شکل کامل از حسابداری است.
- خطاهای کمتر: شانس کمتری برای خطا وجود دارد زیرا هر دو طرف بدهی و اعتبار معامله باید برابر باشند.
- پیشگیری از تقلب: این سیستم حسابداری به پیشگیری و تشخیص زودهنگام تقلب کمک می‌کند.
- تصمیم‌گیری: مجموعه کاملی از کتاب‌ها به تصمیم‌گیری برای مدیریت، سرمایه‌گذاران، اعتباردهندگان و حسابرسان کمک می‌کند.
حسابداری دوبل چه معایبی دارد؟
- پیچیدگی: سیستم دوطرفه شکل پیچیده‌تری از حسابداری است و نیازمند این است که فرد کاملاً بر اصول حسابداری مسلط باشد تا اطمینان حاصل شود که محاسبات به‌درستی انجام می‌شوند.
- هزینه بالا: از آنجایی که این سیستم حسابداری به پرسنل ماهر نیاز دارد، بنابراین هزینه استخدام آن‌ها نیز بالا خواهد بود.
- نامناسب برای مشاغل کوچک: مشاغل کوچک با تراکنش‌های کمتر نیازی به این روش حسابداری ندارند و از طرفی توجیه اقتصادی نیز برای آن‌ها نخواهد داشت.
تفاوت حسابداری دوطرفه و یک طرفه چیست؟
حسابداری تک ورودی شامل نوشتن تمام تراکنش‌های کسب‌وکار شما (درآمدها، هزینه‌ها، حقوق و دستمزد و غیره) در یک دفتر است. این روش، سریع و آسان است اما مزایای بیشتری را ارائه نمی‌دهد. حسابداری یک‌طرفه دارایی‌ها یا بدهی‌ها را بررسی نمی‌کند، مستعد اشتباه است و اطلاعات زیادی در مورد وضعیت یا سلامت کسب‌وکارتان به شما نمی‌دهد.
برخلاف حسابداری یک‌طرفه، سیستم دو طرفه به حسابداران اطلاعات کافی برای ایجاد تمام صورت‌های مالی اصلی، از جمله صورت‌های سود و زیان، ترازنامه، صورت جریان وجوه نقد و صورت‌های سود انباشته را در اختیار حسابداران قرار می‌دهد. به طور خلاصه، روش دو طرفه به شما امکان می‌دهد حسابداری مدرن را در اختیار داشته باشید. کسب‌وکارهای بسیار کوچک و جدید ممکن است بتوانند به حسابداری تک ورودی بسنده کنند، اما حسابداری دوطرفه مزایای زیادی دارد. از آنجایی که شما در حال ردیابی هستید که پولتان از کجا می‌آید و به کجا می‌رود، بعداً می‌توانید این اطلاعات را در صورت‌های مالی جمع‌آوری کنید که به شما بینشی در مورد سودآوری و سلامت بخش‌های مختلف کسب‌وکارتان می‌دهد. حسابداری دوطرفه همچنین خطر اشتباهات حسابداری را کاهش می‌دهد، شفافیت مالی شما را افزایش می‌دهد و به‌طورکلی لایه‌ای از پاسخگویی را به کسب‌وکار شما اضافه می‌کند که سیستم یک‌طرفه نمی‌تواند ارائه دهد.
کاربرد حسابداری دو طرفه چیست؟
حسابداری دوبل چندین مزیت و امکان مهم را در اختیار شرکت‌ها قرار می‌دهد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. یک تصویر مالی کامل ارائه می‌دهد
کسب‌وکارهای کوچک می‌توانند از حسابداری دوطرفه به‌عنوان راهی برای نظارت بر سلامت مالی یک شرکت و سرعت رشد آن استفاده کنند. این سیستم حسابداری تضمین می‌کند که یک رکورد از هر تراکنش مالی وجود دارد که به جلوگیری از کلاهبرداری و اختلاس کمک می‌کند. در واقع، سیستم حسابداری دوطرفه برای هر شرکتی که بیش از یک کارمند دارد یا دارای موجودی، بدهی یا چندین حساب است ضروری است.
کسب‌وکارهایی که هر یک از این معیارها را دارند، نیاز به ارائه تصویر مالی کامل از حسابداری دوطرفه دارند. این به این دلیل است که حسابداری دوطرفه می‌تواند انواع گزارش‌های مالی مهم مانند ترازنامه و صورت سود و زیان را تولید کند.
2. به شرکت‌ها کمک می‌کند تا تصمیمات مالی بهتری بگیرند
صورت‌های مالی حسابداری دوطرفه به کسب‌وکارهای کوچک، میزان سودآوری و قدرت مالی بخش‌های مختلف کسب‌وکارشان را نشان می‌دهند. همچنین این سیستم با ارائه اطلاعات دقیق و به‌موقع در مورد وضعیت مالی کسب‌وکار می‌تواند به شما در تصمیم‌گیری مالی بهتر کمک کند. از این اطلاعات می‌توان برای تصمیم‌گیری آگاهانه در مورد محل تخصیص منابع، میزان بدهی و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های جدید استفاده کرد.
3. خطاهای حسابداری را کاهش می‌دهد
هنگامی که در حسابداری دوبل ترازنامه را ثبت می‌کنید، بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام (ارزش خالص یا “سرمایه”) باید با دارایی‌ها برابر باشد. اگر این‌طور نباشد، خواهید فهمید که محاسبات شما اشتباه هستند. این روش حسابداری همچنین تشخیص خطاها و تصحیح آن‌ها را آسان می‌کند. سیستم ورود دوگانه همچنین روشی شفاف‌تر برای نگه‌داشتن حساب‌های شما است و به پاسخگویی کسب‌وکارها کمک می‌کند.
اصطلاحات مهم در حوزه حسابداری دوبل
در هنگام استفاده از حسابداری دو طرفه باید به چند اصطلاح متداول آن مسلط باشید. برخی از این اصطلاحات کلیدی عبارت‌اند از:
- حساب‌های دارایی مربوط به کالاها، تجهیزات یا پول نقدی است که یک کسب‌وکار در اختیار دارد.
- حساب‌های بدهی نشان می‌دهد که شرکت چه بدهی دارد، مانند رهن ساختمان، وام تجهیزات، یا مانده کارت اعتباری.
- حساب‌های درآمد نشان‌دهنده پول دریافت شده، مانند درآمد فروش و درآمد بهره است.
- حساب‌های هزینه نشان‌دهنده پول خرج شده از جمله کالاهای خریداری شده برای فروش، هزینه‌های حقوق و دستمزد، اجاره و تبلیغات است.
- حساب‌های سرمایه شامل حساب‌های مربوط به حقوق صاحبان سهام، مانده سهام عادی، سهام ممتاز و سود انباشته است.
همچنین توجه داشته باشید که سیستم دوبل نیاز به یک نمودار حساب دارد که شامل تمام حساب‌های ترازنامه و صورت سود و زیان است. یک شرکت معین می‌تواند حساب‌ها را اضافه کند و آن‌ها را به‌گونه‌ای تنظیم کند که به طور خاص دید بیشتری از عملیات، حسابداری و نیازهای گزارش‌گیری شرکت داشته باشد.
نحوه انجام محاسبات در حسابداری دوبل
هدف اصلی یک سیستم حسابداری دوطرفه این است که اطمینان حاصل شود که حساب‌های یک شرکت متعادل می‌ماند و می‌توان از آن برای نشان‌دادن تصویری دقیق از وضعیت مالی فعلی شرکت برای مدیریت و ذی‌نفعان خارجی مانند سرمایه‌گذاران بالقوه، سهام‌داران فعلی، تأمین‌کنندگان استفاده کرد. این ترتیب، حسابداری دوبل به‌شدت به استفاده از معادله حسابداری اساسی با فرمول زیر متکی است.
دارایی‌ها = بدهی‌ها + حقوق صاحبان سهام
به‌منظور دستیابی به تراز ذکر شده در بالا، حسابداران از مفهوم بدهی و اعتبار برای ثبت معاملات هر حساب در ترازنامه شرکت استفاده می‌کنند. حسابداری دوبل به این معنی است که یک ورودی بدهکار در یک حساب باید برابر با یک ورودی اعتباری در حساب دیگر باشد تا معادله متعادل بماند.
منظور از حسابداری چندبعدی چیست؟
حسابداری چندبعدی یکی دیگر از سیستم‌های حسابداری است که شامل سه زیرمجموعه به نام‌های دارایی، بدهی و سرمایه می‌شود. تا به اینجا این سیستم بسیار شبیه به حسابداری دوبل است اما مزیت مهم حسابداری چندبعدی این است که هرکدام از زیرمجموعه‌ها خود شامل زیرمجموعه‌های منحصربه‌فرد هستند که امکان استفاده آسان از انواع حساب‌ها را مقدور می‌سازد.
یک مثال از حسابداری دو طرفه
فرض کنید یک لپ‌تاپ ۳۰ میلیون‌تومانی برای استارتاپ خود خریداری کرده‌اید. در حسابداری دوبل، شما دو ورودی داده انجام می‌دهید به این صورت که یک دارایی (نقد) را با یک دارایی دیگر (لپ‌تاپ) مبادله می‌کنید؛ بنابراین باید حساب‌های نقدی و لپ‌تاپ را در محاسبات خود به شکل زیر اعمال کنید:
| حساب | بدهی | اعتبار |
| پول نقد | – | ۳۰ میلیون تومان |
| لپ‌تاپ | ۳۰ میلیون تومان | – |
در حسابداری دوبل، هر بدهی همیشه دارای یک اعتبار متناظر برابر است که معادله زیر را متعادل نگه می‌دارد:
دارایی‌ها = بدهی‌ها + حقوق صاحبان سهام
اگر در هر نقطه‌ای این معادله از تعادل خارج شود، به این معنی است که حسابدار در جایی در مسیر اشتباه کرده است. در این مثال، تنها جنبه دارایی معادله تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد: دارایی‌های شما (پول نقد) ۳۰ میلیون تومان کاهش می‌یابد و دارایی لپ‌تاپ شما ۳۰ میلیون تومان افزایش می‌یابد و معادله متعادل می‌ماند.
خلاصه مطلب
در این مطلب به بررسی مفهوم حسابداری دوبل یا حسابداری دو طرفه پرداختیم. پیشنهاد ما این است که برای مدیریت هزینه‌های مالی خود با استفاده از نرم افزار حسابداری شرکتی و فروشگاهی سپیدار سیستم، دقت و صحت انجام امور مالی کسب و کارتان را دوبرابر کنید. برای دریافت مشاوره و کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید با شماره تلفن ۰۲۱۸۱۰۲۲۰۰۰ تماس بگیرید. همکاران ما آماده پاسخگویی به سؤال‌های شما خواهند بود.
سؤالات متداول
- اعتبارات و بدهی‌ها در حسابداری دوبل چیست؟
اعتبارات به حساب پول اضافه می‌کنند، درحالی‌که بدهی‌ها پول را از حساب برداشت می‌کنند. به‌عنوان‌مثال وقتی به شما پرداخت شود، این یک اعتبار است و وقتی به شخص دیگری پول پرداخت می‌کنید، این یک بدهی است.
- چه کسی حسابداری دو طرفه را اختراع کرد؟
لوکا پاچیولی، راهب فرانسیسکن قرن پانزدهمی، اولین کسی است که در مورد روش‌های حسابداری مدرن مانند حسابداری دو طرفه نوشت. با این حال، او حسابداری دو طرفه را اختراع نکرد و این سیستم مدت‌ها پیش‌تر نیز رواج داشت.
- فرمول حسابداری دوطرفه چیست؟
فرمول حسابداری دوبل به شکل؛ دارایی‌ها = بدهی‌ها + حقوق صاحبان سهام است که در آن دو طرف معادله همیشه باید برابر باشند، در غیر این صورت اشتباهی رخ داده است.
